Monografija - 90 godina Višeg suda u Beogradu
Monografija je izrađena u saradnji Višeg suda u Beogradu i Projekta vladavine prava Agencije Sjedinjenih Američkih Država za medunarodni razvoj (USAID), a autor je istoričar i naučnog savetnika Instituta za savremenu istoriju Nikola Žutić.
Štampana je u ilustrovanom i kvalitetnom izdanju od 500 primeraka, a satoji se od tri celine.
Prva celina obuhvata period koji prethodi uspostavljanju savremene mreže sudova, sa osvrtom na srpsko pravosuđe i beogradski Okružni sud u Kneževini, organizaciju suda okruga beogradskog i suda Varoši Beograda.
Druga celina obuhvata period savremene mreže sudova u parlamentarnoj monarhiji, dok je poslednja celina monografije posvecena normativnoj i sudskoj organizaciji Okružnog suda u Beogradu od 1944-2010, kao i osnivanju i radu Višeg suda u Beogradu, sa bibliografskim podacima o predsednicima suda i sudijama koje su postupale u Okružnom i Višem sudu u Beogradu.
Predsednik Višeg suda u Beogradu, sudija Vrhovnog kasacionog suda, Aleksandar Stepanović istakao je da Monografija prikazuje devet decenija bogate istorije prestoničkog suda, njegovog razvoja i suočavanja sa brojnim izazovima, koji su nosili burni istorijski događaji na ovim prostorima.
"Dragocenost njene sadržine čine i bibliografski podaci sudija Okružnog, odnosno Višeg suda u Beogradu, koje su iza sebe ostavile neizbrisiv trag dajući svojim odlukama epilog mnogim važnim društvenim i političkim dogadajima, istovremeno kreirajući neprocenjiv izvor današnje sudske prakse", naglasio je Stepanović.
Pored ostalog monografija podseća da je upravo prvim Zakonom o uređenju redovnih sudova za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 1928. godine bilo zabranjeno ženama da budu sudije.
Za razliku od tog vremena danas su sudije ženskog pola u većini, njih čak 1.860, naspram 766 muškaraca, a mnoge od njih su danas na važnim pravosudnim funkcijama.
Pored ostalog, u monografiji je dat je i istorijski prikaz odnosa izvršne i sudske vlasti, koji se kroz decenije menjao, a pojedini standardi i vrednosti, koji predstavljaju civilizacijsku tekovinu, ostali su do današnjeg dana neprocenjivi i nezamenljivi, kao što je načelo nezavisnosti sudija, prepoznato još u srednjevekovnoj Srbiji kroz Dušanov zakonik: Sve sudije da sude po zakoniku, a ne po strahu od carstva mi.
Predstavljajući Monografiju, predsednik Višeg suda je istakao da je tokom 90 godina taj sud svojim presudama obeležio istoriju moderne srpske državnosti, dajući konačan sudski epilog mnogim važnim istorijskim i društveno političkim događajima.
"Od donošenja presuda, u ime njegovog velicanstva kralja, pa do izricanja presuda u ime naroda, ruka pravde je stizala učinioce najtežih zločina u sudskim odlukama, koje su na ovim prostorima ostale do danas upamćene u pravnim analima", naglasio je Stepanović.
Ubrzo nakon donošenja Zakona o uredenju redovnih sudova iz 1928. godine, sudski epilog pred prvostepenim sudom u Beogradu 7. juna 1929. godine dobio je atentat u Narodnoj skupštini Kraljevine SHS kada je optuženi narodni poslanik Puniša Račić osuđen na maksimalnu kaznu od 20 godina zatvora za ubistvo grupe narodnih poslanika.
Prema rečima Stepanovića, u nizu mnogih suđenja pred Okružnim sudom u Beogradu, ostalo je upamćeno i suđenje za ubistvo arka Marinovića, studenta Pravnog fakulteta u Beogradu koji je ubijen tokom studentskog štrajka protiv jačanja fašizma 4. aprila 1936. godine, dan koji se danas obeležava kao Dan studenata Univerziteta u Beogradu.
Nakon Drugog svetskog rata, 1945. godine suđenje Živani Žanki Stokić, poznatoj srpskoj glumici okončano je osudom i oduzimanjem srpske nacionalne časti.
Međutim, 64 godine kasnije isti sud je doneo odluku o njenoj rehabilitaciji, što, kako je istakao predsednik Višeg suda, ukazuje da pravni sistem mora da se zasniva na opšteprihvaćenim standardima, koji garantuju zaštitu osnovnih ljudskih prava i sloboda svakom pojedincu.
Suđenje za prvi teroristički napad koji se odigrao u posleratnoj Jugoslaviji, 1968. godine u beogradskom bioskopu 20. oktobar, okončano je presudom Okružnog suda u Beogradu, kojom je 30-godišnjem teroristi Miljenku Hrkaču izrečena smrtna kazna, izvršena u januaru 1978. godine.
Krajem 80-ih pa sve do kraja 90-ih godina prošlog veka, istovremeno sa ratnim dešavanjima na prostorima bivše Jugoslavije, došlo je do naglog povećanja stope kriminaliteta i izvršenja najtežih krivičnih dela u prestonici, koji su svoj sudski epilog, pod budnim okom javnosti, dobili upravo pred Okružnim sudom u Beogradu, podsetio je Stepanović.
Usledilo je, kako je dodao, osnivanje posebnih odeljenja Okružnog suda u Beogradu i donošenje novih zakona u oblasti krivicnog prava, koji su predvideli specijalizaciju suda, savremene institute i nova ovlašćenja za nosioce pravosudnih funkcija u cilju efikasne borbe protiv organizovanog kriminala i ratnih zločina.
Danas je Viši sud u Beogradu, sa svojih 11 sudskih odeljenja i stotinu sudija, najveći sud tog ranga u Srbiji i u jugoistocnoj Evropi.
Na području čiju stvarnu nadležnost pokriva, živi oko dva miliona stanovnika i rešava oko 50.000 godišnje.
Stepanović je ocenio da bogata istorija Okružnog, a sada Višeg suda u Beogradu, uz pažljivo odabrane ilustracije čini ovu monografiju jedinstvenom ne samo za stručnu javnost već i za građane Beograda, jer ukazuje na značaj sudske vlasti i njen razvoj koji je ključan za svaku državu koja teži vladavini prava.
Ministarka pravde Nela Kuburović rekla je da Srbija i dalje teži da stvori pravni sistem, koji prati savremene potrebe pravosuđa i realan život građana.
"Put ka Evrospskoj uniji, kome je naša država nedvosmisleno posvećena, zahteva od nas i usaglašavanje našeg pravnogokvira sa evropskim pravnim tekovinama. Ali, ono što je jako bitno u tom procesu, jesteda se Srbija neće udaljiti i otuđiti od svoje pravne tradcije, koju je vekovima gradila", poručila je Kuburović.
Skupu su se kratko obratili i gradonačelnik Beograda Zoran Radojičić, zamenik predsednika Vrhovnog kasacionog suda sudija Ljubica Milutinović, direktorka USAID Kancelarije za demokratski i ekonomski razvoj Lora Pavlović i bivši sudija Okužnog suda u Beogradu Slobodan Rašić.
